Een pacemaker

Het hart is een holle spier met 4 kamers:

• de 2 boezems of atria (bovenste deel) en
• de 2 kamers of ventrikels (onderste deel)

Het hart is in 2 helften verdeeld (links en rechts) en pompt bloed door het lichaam. Het is noodzakelijk dat het hart alle organen en weefsels van zuurstofrijk bloed voorziet. Zodat het lichaam goed kan functioneren.

Vanuit de sinusknoop verspreidt de elektrische prikkel zich over de boezems. Tussen de boezems en de kamers zit een tweede centrum: de AV-knoop. Deze houdt de elektrische prikkels heel even vast en verspreidt die dan heel snel over de kamers.

Bij een hartritmestoornis is er iets aan de hand met het tempo of de volgorde waarin het hart pompt. Het hart kan te snel of te langzaam samentrekken. Of de boezems en de kamers trekken niet in de juiste volgorde samen.

Een pacemaker is een apparaatje dat we inbrengen om het hartritme te regelen. Als het hartritme afwijkt, geeft de pacemaker stroomstootjes af en trekt het hart weer samen in het juiste ritme.

De pacemaker heeft een grootte van ongeveer 4,5 bij 5 cm en is 0,7 cm dik. Het bestaat uit een batterij, een chip en draden om de pacemaker aan het hart vast te maken. De pacemaker wordt geplaatst onder de huid, recht onder het sleutelbeen.

Er zijn verschillende soorten pacemakers. Welke pacemaker het beste is voor u, hangt af van uw situatie. Uw cardioloog bespreekt dit met u.

De meest voorkomende problemen met het hartritme waarbij een pacemaker wordt ingebracht zijn:

1. Zieke sinusknoop (sick sinus-syndrome)
   De sinusknoop is een groepje cellen boven in de rechterboezem. Hier begint de prikkel die de hartspier laat samentrekken. De sinusknoop wordt ook wel de natuurlijke pacemaker van het hart genoemd. Wanneer de sinusknoop ziek is, werkt de prikkel niet goed meer en kan het hart niet meer goed samentrekken.

2. AV-blok
   Een AV-blok is een aandoening aan de AV-knoop waarbij de geleiding tussen boezems en kamers gedeeltelijk of helemaal wordt tegengehouden. Hierdoor ontstaat een vertraging van het hartritme. Het hart kan het bloed niet meer naar de longen of het lichaam pompen.

3. Hartfalen
   Hartfalen kan ontstaan als de hartspier lange tijd te hard heeft moeten pompen. Het hart heeft dan niet meer genoeg kracht om het bloed rond te pompen. Een pacemaker kan het hart dan ondersteunen zodat dat wel weer lukt. Dit is een speciale pacemaker (biventriculaire pacemaker) en is niet voor alle patiënten met hartfalen geschikt. De cardioloog zal met u bespreken of dat voor u het geval zal zijn.

Uw cardioloog vertelt u over mogelijke complicaties bij het plaatsen van een pacemaker. De complicaties zijn vervelend, maar niet levensbedreigend.

• U krijgt bloeduitstortingen op de prikplaatsen (af en toe).
• De draad die in de wand van het hart zit kan losraken. De cardioloog moet de draad opnieuw vastzetten. (af en toe).
• Infectie (dit komt zelden voor).
• Omdat de pacemaker vlak bij de longvliezen wordt geplaatst bestaat er een kans dat de cardioloog een longvlies aanprikt. Ook kan de long inklappen (klaplong). U krijgt dan een thoraxdrain die ervoor zorgt dat de long niet meer ingeklapt is (dit komt zelden voor).
• Er komt vocht in het hartzakje door een beschadiging van de hartspier. Bij een beetje vocht wordt er geen actie ondernomen. Als er meer vocht is en u hebt klachten, dan wordt het vocht afgezogen. Als er veel vocht aanwezig is, is het soms noodzakelijk dat de hartchirurg het vocht via een operatie weghaalt (dit komt zelden voor).

Afhankelijk van uw situatie vinden er voor het inbrengen van de pacemaker nog een aantal onderzoeken plaats. De cardioloog vertelt u welke onderzoeken er bij u nodig zijn. Vaak krijgen we door deze onderzoeken meer duidelijkheid over uw hart en uw conditie.

• Hartfilmpje (ECG): Met een hartfilmpje (ECG) kunnen we vaststellen om welke hartritmestoornis het gaat.
• Bloedonderzoek: We onderzoeken uw bloed om de stolling van het bloed te bepalen en om na te gaan of u geen infectie in uw bloed hebt.
• Echo van het hart: Een echo geeft de cardioloog informatie over de conditie van het hart, over de hartkleppen en de pompfunctie van de hartkamers.
• Röntgenfoto (X-thorax): We maken een röntgenfoto om te kijken of er geen andere afwijkingen in uw hart en longen aanwezig zijn.

Medicijnen

U ontvangt een oproep (mailbericht) voor de opname. Hierin staat ook of en wanneer u eventueel met bepaalde medicijnen moet stoppen.

Eten en drinken voor de ingreep

U mag vanaf 6 uur voor het plaatsen van de pacemaker niets meer eten en drinken. Als u medicijnen gebruikt, mag u die wel met een klein slokje water innemen.

Nagellak

Hebt u uw nagels gelakt? Verwijder de nagellak voor u naar het ziekenhuis komt. Ook kunst- of gelnagels graag verwijderen. Dit is nodig omdat u tijdens de ingreep een knijper op uw vinger krijgt, waarmee we het zuurstofgehalte in uw bloed te kunnen meten.

Aanwezigheid van familie of naaste

Uw partner, naaste of een familielid kan u naar het Dagcentrum brengen. Er is in het Dagcentrum niet voldoende ruimte om te blijven wachten. We vragen u (vaak al eerder) om een telefoonnummer van uw contactpersoon. 

Voor het inbrengen van de pacemaker wordt u opgenomen in het Dagcentrum. U kunt zich melden bij de receptie in de centrale hal. Een gastdame brengt u naar het Dagcentrum. 

Het opnamegesprek  

Eerst hebt u een opnamegesprek met de verpleegkundige. Als u nog vragen hebt, kunt u die dan ook stellen. Tijdens het opnamegesprek hoort u hoe laat u ongeveer aan de beurt bent.

Het precieze tijdstip hangt af van het verloop van de ingrepen bij patiënten die voor u aan de beurt zijn. Ook kan er een spoedingreep bij een andere patiënt tussen komen.

De voorbereidingen op de ingreep

We meten uw bloeddruk en temperatuur. U krijgt een infuusnaald in de hand of in de arm. Via het infuus krijgt u antibiotica om een ontsteking aan de wond te voorkomen. Daarnaast krijgt u paracetamol tegen de pijn en een rustgevend medicijn.

Het inbrengen van de pacemaker wordt gedaan op afdeling Hartkatheterisatie. De cardioloog wordt hierbij geholpen door 2 verpleegkundigen en een pacemakertechnicus.

Als u haar op de borst heeft, scheren we dit weg om infecties te voorkomen. Voor de ingreep wordt u plaatselijk verdoofd. U voelt geen pijn op de plek waar de pacemaker wordt ingebracht. Tijdens de ingreep bent u aangesloten op een monitor waarmee we uw hartritme goed in de gaten kunnen houden.

De pacemaker komt onder de huid boven de linker- of rechterborstspier. De cardioloog maakt een snee van 5 tot 10 cm onder het sleutelbeen waar de pacemaker ingelegd wordt. Via een ader schuift de cardioloog de pacemakerdraden naar de juiste plek in uw hart. De pacemakerdraden worden met ankertjes in de hartwand geschroefd, getest door de pacemakertechnicus en vervolgens aan de pacemaker vastgemaakt. 

De cardioloog hecht daarna de wond onzichtbaar met oplosbare hechtingsdraad. 

Hoelang duurt de ingreep?

De ingreep duurt ongeveer 45 minuten tot 1,5 uur. Dit is afhankelijk van het aantal pacemakerdraden. 
Als u last hebt van hartfalen kan de ingreep zo'n 3 tot 4 uur duren omdat er een extra (3e) pacemakerdraad wordt geplaatst. Dit laatste gebeurt niet in het WZA, maar in een samenwerkend HartNet ziekenhuis (Martini Ziekenhuis, Treant of het UMCG).

Na de ingreep brengen we u in bed weer naar het Dagcentrum. Daar maken we een hartfilmpje (ECG). Ook controleren we de bloeddruk, de hartslag en de wond waar de pacemaker is ingebracht. U mag weer eten en drinken.

Op de dag van de ingreep mag u met uw arm aan de kant van waar de pacemaker zit, niet bewegen. Daarom blijft u zoveel mogelijk in bed. U mag na 4 uur alleen even uit bed als u naar de wc moet. 

Controles

Aan het eind van de middag maken we een röntgenfoto van uw hart en longen. Dit is om te zien of de pacemakerdraden goed in het hart liggen. Ook kunnen we zien of u mogelijk een (kleine) klaplong heeft. Daarna komt de pacemakertechnicus bij u langs om de pacemaker te controleren en goed af te stellen.

De cardioloog beoordeelt de foto van de longen en het hart en de meetgegevens van de pacemakertechnicus. Als het goed gaat, geeft de cardioloog aan dat de infuusnaald verwijderd kan worden. En mag u naar huis.

De wond op de borst

Op de dag van de ingreep kunnen er een paar druppels bloed uit de wond lekken, dat is niet erg. De wond op de borst kan na de implantatie gevoelig, dik en blauw zijn. U kunt paracetamol innemen tegen de pijn. De pijn hoort in de loop van de dagen steeds minder te worden.

Controle afspraak

Na de ingreep krijgt u een afspraak mee voor een controle over 2 weken én een na 2 tot 3 maanden. U komt dan bij de cardioloog en de pacemakertechnicus. Het hangt van uw situatie af hoe vaak, hoe lang en bij wie u daarna onder controle blijft. 
Tijdens elke controle beoordeelt de cardioloog of de batterij en de pacemakerdraden nog goed zijn.  

Kleding

Draag de eerste paar dagen liever geen strakke kleding. Dit om irritatie van de wond te voorkomen.

Bewegen

Om ervoor te zorgen dat de draden van de pacemaker goed vast groeien in de hartwand, is het belangrijk om de arm aan de kant van de pacemaker niet te veel te belasten. Voor de eerste 6 weken na de implantatie geldt:

• U mag de arm wel bewegen, maar let op: voorkom plotselinge bewegingen. Til de arm niet hoger dan uw schouders en maak geen achterwaartse bewegingen.
  U mag geen lichamelijke inspanningen doen waarbij u uw arm die aan de kant waar de pacemaker zit, veel moet gebruiken. U mag bijvoorbeeld geen tas of laptop met die arm tillen, of druk zetten met die arm. 
• Beweeg uw schouder wel voorzichtig, zodat deze niet vast gaat zitten.
• De andere arm en uw benen mag u wel gebruiken.
• Rustig fietsen mag na 2 weken.

Na 6 weken mag u uw sportactiviteiten geleidelijk aan weer opbouwen.

Bad en douchen

U mag de eerste week niet in bad. Douchen mag wel, maar gebruik de eerste 4 dagen geen zeep. Voorkom dat de wond te nat wordt.

Autorijden

De eerste 2 weken na de ingreep mag u niet zelf de auto besturen. Daarna mag u weer autorijden. Meer informatie over rijbevoegdheid staat op de website van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen.

Meestal went uw lichaam snel aan de pacemaker. Over het algemeen voelt u zich met een pacemaker weer beter, veiliger en prettiger dan voor die tijd.

Gegevens over uw pacemaker

In uw digitaal dossier MijnWZA staan de (technische) gegevens over uw pacemaker. U kunt uw dossier altijd inzien, u hebt deze gegevens dus altijd bij de hand.

Medische onderzoeken of een magneet

Een magneet kan invloed hebben op de pacemaker. Overleg met uw cardioloog als u een onderzoek met een magneetscanner (MRI), diathermie of bestraling moet ondergaan. Ook als u een gal- of niersteen moet laten vergruizen of in aanmerking komt voor een andere medische ingreep, moet u contact opnemen met uw cardioloog en/of pacemakertechnicus.
Een televisie, magnetron en andere huishoudelijke apparaten zijn geen probleem.

Werken

Wanneer u weer kunt gaan werken, hangt af van het soort werk dat u doet. Maar ook van het verloop van uw herstel en uw hartziekte. Overleg bij vragen over uw werkzaamheden met de pacemakertechnicus als u voor controle op de polikliniek komt.

In verband met de genezing van de wond, raden wij aan om in ieder geval tot aan uw eerste controle afspraak niet te werken.

Het vervangen van een pacemaker

Een batterij van een pacemaker gaat ongeveer 8 tot 10 jaren mee. Wanneer de batterij van een pacemaker leeg is, zal de cardioloog in overleg met u besluiten om de pacemaker te vervangen. Meestal krijgt u dan een nieuwe pacemaker die op de oude pacemakerdraden wordt aangesloten.
Het vervangen duurt ongeveer 30 minuten. Na de ingreep blijft u 2 uur op bed. Daarna mag u weer wat bewegen, eten en drinken. Als het goed gaat wordt de infuusnaald verwijderd en gaat u op de dag van de ingreep weer naar huis.

Pacemaker en uw overlijden

Het is belangrijk dat de uitvaartondernemer weet dat de overledene een pacemaker draagt. Na overlijden moet de pacemaker worden verwijderd. Het verbranden of begraven van een pacemaker is niet goed voor het milieu. De uitvaartondernemer zorgt voor het verwijderen van de pacemaker. Aan het verwijderen van de pacemaker bij overlijden zijn kosten verbonden. Deze kosten zijn voor de nabestaanden.

De meeste patiënten die naar het WZA komen met hartritmeklachten en een pacemaker nodig hebben, krijgen die in het WZA. Specifieke situaties verwijzen we soms naar het UMCG, het Martini Ziekenhuis of Treant. 

Als u vragen hebt, kunt u contact opnemen met een medewerker van de polikliniek Cardiologie (WZA). U kunt uw vraag stellen via de BeterDichtbij-app. 

Met een dringende vraag kunt u bellen naar de polikliniek Cardiologie, telefoon (0592) 32 52 05.

Contact UMCG

Wordt u opgenomen in het UMCG dan kunt u met vragen contact opnemen met de physician assistant, telefoon 06 – 52 72 45 38. Voor de planning kunt u bellen met (050) 361 2365.

Contact Martini Ziekenhuis 

Wordt u opgenomen in het Martini Ziekenhuis dan kunt u met vragen contact opnemen met de afdeling Hartfunctie, telefoon (050) 524 53 95.  

Contact Treant

Wordt u opgenomen in Treant, dan kunt u met vragen contact opnemen met een medewerker van de afdeling Cardiologie, telefoon (088) 129 01 35. 

cardi14 - januari 2025

De Nederlandse Hartstichting

Infolijn hart en vaten (0900) 30 00 300 op werkdagen tussen 9.00 en 13.00 uur.
Website: www.hartstichting.nl

Patiëntenvereniging Harteraad

Harteraad is een patiëntenvereniging voor en door mensen met een hart- en/of vaatziekte en hun naasten. Infolijn (088) 11 11 600.
E-mail: info@harteraad.nl, website: www.harteraad.nl

Folder Martini Ziekenhuis

Lees meer over het plaatsen van een pacemaker in het Martini Ziekenhuis in deze folder: Plaatsing pacemaker in het Martini Ziekenhuis.

Folder Treant, Emmen

Lees meer over het plaatsen van een pacemaker in het Treant, Emmen in deze folder: Plaatsen van een pacemaker bij Treant.

Folder UMCG

Lees meer over het plaatsen van een pacemaker in het UMCG in deze folder: Plaatsen van een pacemaker in het UMCG.